Przed odkryciem antybiotyków gruźlica była chorobą nieuleczalną, która przez wiele lat pozbawiła życia dziesiątki tysięcy osób z całego świata. Dziś, gdy medycyna i leczenie farmakologiczne oferuje wiele skutecznych rozwiązań, liczba zachorowań uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Niemniej jednak gruźlica wciąż pozostaje niebezpieczną chorobą. Co stanowi jej przyczynę? Jak należy ją leczyć?
Gruźlica – czym jest i jakie są jej przyczyny?
Gruźlica to bakteryjna choroba zakaźna, której przyczyną jest infekcja Mycobacterium tuverculosis complex, patogen określany przeważnie prątkiem gruźlicy czy też prątkiem Kocha (nazwa pochodzi od odkrywcy bakterii Roberta Kocha). Zakażenie prątkiem gruźlicy może mieć charakter:
- pierwotny wskutek pierwszego kontaktu z bakterią, która atakuje układ oddechowy,
- popierwotny (wtórny) będący wynikiem ponownej aktywacji utajonej wcześniej bakterii – czynnikiem reaktywacyjnym jest przeważnie stan osłabionej odporności chorego.
Czynniki sprzyjające infekcjom i rozwojowi gruźlicy to m.in. niedowaga i niedożywienie, farmakoterapia lekami immunosupresyjnymi, cukrzyca, AIDS/HIV, nadużywanie alkoholu czy choroby pasożytnicze.
Rodzaje gruźlicy
Najpopularniejszym i wciąż występującym typem infekcji gruźliczej jest gruźlica płuc. Pozostałe przypadki zakażenia prątkami gruźlicy dotyczą infekcji pozapłucnych. Wówczas chorobotwórcze patogeny mogą atakować kości, węzły chłonne, opłucną, struktury układu moczowo-płciowego, układ kostny, a nawet mózg czy opony mózgowo-rdzeniowe. Nie ulega wątpliwościom, że gruźlica układowa jest bardzo niebezpieczna i znacznie trudniejsza do wyleczenia niż jej płucna odmiana.
Jakie są objawy gruźlicy?
W wielu przypadkach początkowe etapy gruźlicy mogą przebiegać pod znakiem nienasilonych objawów, które przeważnie wskazują na niezbyt poważne przeziębienie. W obrazie klinicznym pacjentów z gruźlicą układu oddechowego najczęściej przebiega w towarzystwie stanu podgorączkowego, obniżonego nastroju, osłabienia i nasilonej potliwości w porze nocnej. Ponadto u wielu chorych dochodzi do stopniowego spadku masy ciała, który z czasem może doprowadzić do całkowitego wychudzenia organizmu – konsekwencją tego są liczne niedobory żywieniowe, co skutkuje wyniszczeniem ustroju. W płucnej postaci gruźlicy zazwyczaj występuje kaszel o zróżnicowanym stopniu nasilenia i różnorodnym typie wydzieliny. U części pacjentów może być to suchy kaszel, u innych śluzowo-ropny, natomiast u pozostałych (z zaawansowanymi zmianami gruźliczymi) plwocina ma mniej lub bardziej widoczne ślady krwi. Ponadto oddechowa postać gruźlicy może wywoływać dolegliwości bólowe w klatce piersiowej.
W gruźlicy pozapłucnej symptomy są nierozerwalnie powiązane z lokalizacją patogenu np. gruźlica kości wywołuje ból stawów i poczucie sztywności, natomiast infekcja węzłów chłonnych powoduje ich wyczuwalne powiększenie.
Nieleczona gruźlica może prowadzić do szeregu poważnych powikłań np. zmian zwłóknieniowych opłucnej i ropniaków opłucnej, krwotoku płucnego czy odmy opłucnowej.
Leczenie gruźlicy
Farmakoterapia infekcji gruźliczej bazuje na stosowaniu leków przeciwprątkowych, które stosuje się wedle ściśle określonego schematu. Leczenie farmakologiczne przeważnie trwa przez pół roku i wyróżnia się w nim dwie fazy:
- leczenie intensywne (4 miesiące) – rymfapicyna + izoniazyd + pyrazinamid + etambutol;
- leczenie przewlekłe (2 miesiące) – rymfapicyna + izoniazyd.
Leczenie może zostać wydłużona nawet do dwóch lat, co może wynikać z faktu antybiotykooporności prątków gruźlicy.
Inne leki wykorzystywane do przeciwdziałania gruźlicy to aminoglikozydy (m.in. akmikacyna, kanamycyna i streptomycyna) czy fluorochinolony (m.in. gatifloksacyna, moksyfloksacyna).
Nieodzownym elementem profilaktyki gruźlicy są szczepienia ochronne, które wykorzystują szczepionki BCG – preparaty zawierające żywe i osłabione prątki gruźlicy w celu wywołania kontrolowanej infekcji. Szczepienia przeciwgruźlicze są w Polsce wykonywane u noworodków przed wypisaniem ze szpitala.
Bibliografia:
- Michałowska-Mitczuk D. „Farmakoterapia gruźlicy.” Postępy Farmakoterapii 2009, 65(1): 51-58.
- https://www.nhs.uk/conditions/tuberculosis-tb/
- https://www.mp.pl/pacjent/pulmonologia/choroby/68756,gruzlica
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tuberculosis/symptoms-causes/syc-20351250
